Έχουν γράψει

Είναι παρατηρημένο στους καλλιτέχνες ότι, ο καθένας τους σύμφωνα με τη φύση και την πνευματικότητά του, εντάσσεται σε κάποια αξία και μ’ αφετηρία αυτή προχωρεί στην υλοποίηση των οραμάτων του.
Για τον αυτοδημιούργητο δυναμικό ζωγράφο Γιώργο Χατζάκη, με την εξπρεσιονιστική υποβλητική δουλειά του, η Βυζαντινή αγιογραφία στάθηκε πηγή των εμπνεύσεών του και μέσον έκφρασης των βιωμάτων του. Ο Χατζάκης δεν είναι μιμητής, αλλά ένας αναμορφωτής όχι με την έννοια του συνεχιστή ή ανανεωτή της Βυζαντινής Τέχνης.
Σέβεται την προγονική καλλιτεχνική κληρονομιά και δεν απομακρύνεται από τα επί μέρους εκφραστικά της στοιχεία, την υπερβατική ακινησία στις μορφές. Παρουσιάζεται με προεκτάσεις σε βάθος και με την εξαιρετική ευαισθησία του, μας εμφανίζεται με καινούργια πλαστική γλώσσα, να εξωτερικεύει τα συναισθήματά του, με αφορμή το Θείο Δράμα και τα μαρτύρια των αγίων.
Τα βασικά χρώματα της σύνθετης παλέτας του είναι τα σκούρα, όπως το βαθύ βυσσινί, το καφέ και το μαύρο με τις διαβαθμίσεις τους. Οι παραστάσεις των μορφών του, προβάλλουν συνήθως μέσα από αχλύ νέφωση και τα σώματά τους βυθίζονται, χάνονται στο μισοσκόταδο, γνωρίσματα ιδιαίτερα, που προσδίδουν συγκλονιστική έξαρση στις αισθήσεις και αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά της δουλειάς του. Ένας ξεχωριστός αυτοδύναμος καλλιτέχνης που ερευνά σε βάθος, ανατόμος της ψυχής, ο οποίος συγκινεί και επιβάλλεται με την μυστικιστική υποβλητικότητα στα έργα του και την ποιότητα των χρωματικών αρμονιών του.

Σταύρος Χ. Σπύρογλου
7-4-1982

Στην αίθουσα του ΠΑΠΟΚ, Τσιμισκή 115, ο ζωγράφος Γ. Χατζάκης παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα έκθεση από 28 λάδια διαφόρων διαστάσεων. Ο Χατζάκης άρχισε από μια ονειρική απόδοση του τοπίου, πέρασε στην αφαίρεση, ασχολήθηκε για ένα μεγάλο διάστημα με το βασανισμένο ανθρώπινο σώμα, για να στραφεί τελευταία στη βυζαντινή θεματογραφία και τις εντυπώσεις του εσωτερικού των μεταβυζαντινών εκκλησιών.
Οι μορφές των αγίων που ζωγραφίζει, αφού ολοκληρωθούν σε πρώτο στάδιο, υπόκεινται στη συνέχεια από τον ίδιο σε μια συνειδητή διαδικασία καταστροφής μέσα στον πίνακα, για να οριστικοποιηθούν τέλος σε μιαν εικόνα ερήμωσης και αποξένωσης του Θεού.
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι ενσωματωμένοι σε κάθε πίνακα μικροί μονόχρωμοι πίνακες, που προβάλλουν άλλοτε ένα πλήθος λαού κι άλλοτε μια σειρά φυλακισμένων πίσω από τα κάγκελα, που μοιάζουν σαν κάτι να περιμένουν.
Οι άγιοι του Χατζάκη, ακρωτηριασμένοι και τραγικοί μέσα στους σκόπιμα τραυματισμένους πίνακες, δείχνουν το μέγεθος της μοναξιάς και της αποξένωσής μας, με σημείο αναφοράς όχι μόνο τον Θεό αλλά και τον άνθρωπο. Γι’ αυτό οι άγγελοι έχουν τσακισμένα φτερά κι οι άγιοι ακρωτηριασμένα χέρια, σπασμένα φωτοστέφανα, αλλοιωμένα πρόσωπα.
Ο Χατζάκης μας αποκαλύπτει με το χρωστήρα ό,τι έχουμε υποσυνείδητα δεχθεί σαν ανθρώπινη μοίρα αυτού του αιώνα : Τη συνειδητοποίηση και την αποδοχή της μοναξιάς.
Στο σημείο αυτό αρχίζει η λυτρωτική παρέμβαση της τέχνης. Ο καλλιτέχνης υπερβαίνοντας τη μεταφυσική αγωνία, έχει κερδίσει την προσωπική του ελευθερία και τη δική μας φυσικά.

Π. Μαρκή-Αγγέλκου
Επιμελήτρια Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Μακεδονία στις 26-1-1982

Πριν από τις μερικούς μήνες, στο πατάρι μιας γκαλερί, είδα για πρώτη φορά πίνακες του Γιώργου Χατζάκη. Δεν ήξερα τίποτα γι΄ αυτόν. Δεν είχα ακούσει καν τ’ όνομά του. Οι πίνακές του με καθήλωσαν. Ιδού, είπα, ένας πραγματικός ζωγράφος, που δε χρειάζεται σχόλια, ερμηνείες, κατατάξεις σε σχολές, διερευνήσεις επιδράσεων, διασταυρώσεων, προσμιξιών. Σε συνεπαίρνει απ’ την πρώτη στιγμή, σε παίρνει και σου δίνεται σαν από κάποια προϋπάρχουσα μυστική συμφωνία. Ίσως η βυζαντινή πνοή, που διατρέχει τις πίνακες του Χατζάκη, να ’ναι μια πρώτη προετοιμασία υποδοχής –η γενική μνήμη, τόσο ιστορική όσο και αισθητική. Αλλά όχι μόνον αυτό. Γιατί ο Χατζάκης δεν είναι αντιγραφέας ή μιμητής της τέχνης και της τεχνικής της βυζαντινής αγιογραφίας και της χρωματικής της κλίμακας. Δεν είναι ένας δογματικός αγιογράφος με καθιερωμένα πατρόν που ορίζουν (και επιβάλλουν) το ακριβές μέγεθος των φτερών των αγγέλων και αρχαγγέλων και το πλάτος των φωτοστέφανων. Στα έργα του Χατζάκη δεν υπάρχει η προμελέτη σχεδίου και χρωματικών σχέσεων. Η πρόσμιξη θερμών και ψυχρών χρωμάτων δε στηρίζεται σε αποστηθισμένους μαθηματικούς κανόνες, αλλά σε μιαν οξύτατη και καθάρια αίσθηση που επιτυγχάνει απροσχεδίαστα τις πιο ακριβείς και «απαιτητικές» αναλογίες. Έτσι,τα χρώματα του Χατζάκη αποπνέουν συγκίνηση, αξιοποιώντας και επικυρώνοντας το μεγάλο ταλέντο του ζωγράφου. Και οι μορφές του (με ή χωρίς φωτοστέφανο) δεν ξέρεις αν είναι αρχαίοι άγιοι, εργάτες και αγρότες, μαρτυρικοί και οργισμένοι, των μεγάλων και απελευθερωτικών αγώνων.

Γιάννης Ρίτσος
Αθήνα, 21.ΙΧ.83

«Ίσως τίποτε δεν θα μπορούσε να κάνει πιο οικεία τη διαφορά οριζόντων ανάμεσα στους Έλληνες και σε μας από τη σύγκριση ενός έργου σαν το «Beethoven» του Bourdelle με το κεφάλι του ‘’Κλάδεου» λ.χ. από την Ολυμπία. Και τα δυο είναι μεγάλα έργα τέχνης. Στο καθένα τους ο γλύπτης κατόρθωσε να συνοψίσει το πνεύμα της εποχής του… Αλλά τι αντίθεση ανάμεσα στη δροσερή καθαρότητα του ενός που κοιτάζει μπροστά και στο βαθύ συλλογισμό του άλλου! Η ζωή που ήταν απλή και χαρούμενη έχει γίνει απέραντα πολύπλοκη».
Τα λόγια αυτά της γνωστής αρχαιολόγου Gisela Richter θα μπορούσαν ασφαλώς να είναι μια εισαγωγή στη δημιουργία πολλών σύγχρονων καλλιτεχνών. Τηρώντας τις αναλογίες θα ήθελα να τα χρησιμοποιήσω σαν ένα πέρασμα στη ζωγραφική του Γιώργου Χατζάκη· ενός καλλιτέχνη που ζει μακριά από το κέντρο, δεν είναι γνωστός σε πολλούς, δεν έχει κάνει τις συμβατικές σπουδές σε σχολές· που όμως τόσο με το θεματολογικό του προσανατολισμό όσο και με τις μορφοπλαστικές του πραγματώσεις πείθει για γνησιότητα της προσπάθειάς του να συλλάβει το πολυσύνθετο ιστορικό παρόν, σε συνάρτηση πάντα με την προσωπική βιωματική φόρτιση. Οι συγκριτικές παρατηρήσεις της αφορούν βασικά τον τρόπο που οι σχέσεις του ανθρώπου με τον έξω και το μέσα του κόσμο βρίσκουν την πλαστική τους διατύπωση πάνω στην ίδια την ανθρώπινη μορφή. Ανάλογο είναι το πρόβλημα που ανιχνεύει ο Χατζάκης.
Απεικονίζει τους «Μάρτυρές» του κατά κανόνα μόνους, με δόρυ στο χέρι, συχνά με φτερά στους ώμους και φωτοστέφανο στο κεφάλι, φαινομενικά κυρίαρχους στη ζωγραφική επιφάνεια. Τους θέλει αρρενωπούς, ηθικούς –στην ευρύτερη δυνατή έννοια του όρου- , με τη νηφαλιότητα ηρώων αρχαίας τραγωδίας και την ασάλευτη πίστη βυζαντινών αγίων· μορφές μνημειακές, που παραπέμπουν σε μια λεκτική και μια εικονολογική αμφισημία : μαρτυρία-μαρτύριο· φτερωτές μορφές της αρχαίας τέχνης – άγγελοι, Ιωάννης ο Πρόδρομος της χριστιανικής εικονογραφίας· «καλώς αθλήσαντας» που την ώρα αυτή ζυγίζουν τα αποτελέσματα του αγώνα τους· με πρόσωπα περίλυπα, αυστηρά, καμιά φορά από αξιοπρέπεια οργισμένα για τη ματαιότητα της προσπάθειάς τους· εκστατικά, προφητικά μπροστά σ’ αυτό που βλέπουν να έρχεται· μπροστά στο μέλλον που έχει αρχίσει κιόλας να γίνεται παρόν, δυσοίωνο και φοβερό.
Με την αναφορά ακριβώς στη διάσταση του χρόνου ο Χατζάκης μας περνά από την πραγματικότητα του ανθρώπου σ’ εκείνη του χώρου. Στα έργα του αυτή η δεύτερη πραγματικότητα δεν παρουσιάζεται σαν δυνατότητα υποβολής του υπερβατικού, κατά τη μεσαιωνική αντίληψη, ούτε σαν προοπτικά οργανωμένο σύνολο, κατά την αναγεννησιακή άποψη. Είναι, θα έλεγε κανείς, μια «αυθαίρετα» μορφοποιημένη «παράφωνη συμφωνία» αόρατων μέχρι πριν από λίγο, ασταμάτητα κινούμενων δυνάμεων, που καθώς βρίσκονται πέρα από κάθε φυσικό περιορισμό και λογικό έλεγχο συνιστούν μια απειλή απροσδιόριστου μεγέθους. Η απόπειρα αποτύπωσής τους σφραγίζεται από την προοδευτικά αυξανόμενη αγωνία του καλλιτέχνη, που εδώ έχει επιλέξει το δρόμο της αφαίρεσης. Γιατί ξέρει πως η κίνηση καθεαυτή είναι κάτι αφηρημένο και μπορεί να συγκεκριμενοποιηθεί μόνο μέσω της κινούμενης φόρμας, που τελικά δίνει την εντύπωση του διαρκούς γίγνεσθαι, της αέναης μεταβολής.
Η αντίθεση που σφυρηλατείται στα έργα του Χατζάκη είναι συγκλονιστική. Από τη μια ο άνθρωπος «ωραίος κάλλει», οι Μάρτυρες που τυπολογικά συγγενεύουν με τις μορφές των αγίων από την προηγούμενη φάση της δουλειάς του· από την άλλη ο περίγυρός τους με τους παράγοντες που απεργάζονται την καταστροφή· ένας χώρος απ’ όπου έχουν εξοβελιστεί όλα τα παραστατικά στοιχεία· με χρώματα συγκρουόμενα μέσα σ’ ένα τρελό παιχνίδι αλληλοδιάβρωσης, σ’ έναν εφιάλτη εκρήξεων ηφαιστείων και πυρηνικών όπλων· με φόρμες αιχμηρές ή πρωτεϊκά μορφώματα που κατατρώγουν τα νεανικά κορμιά και στιγματίζουν τα αγνά πρόσωπα· με γραμμές που αυλακώνουν βίαια το ζωγραφικό πεδίο και επιτείνουν το ήδη διαμορφωμένο κλίμα άγχους και ανασφάλειας, τη διάθεση φυγής έξω από τα φυσικά όρια του πίνακα και την αίσθηση φθοράς. Στην εικόνα που μένει η εξπρεσιονιστική ένταση συνδυάζεται με την καθολικότητα της αφαίρεσης.
Οι πίνακες του Χατζάκη μας αφήνουν την πικρή γεύση μιας μάταιης διαδρομής και μιας οδυνηρής κατάληξης. Μας δίνουν ωστόσο την ανακούφιση πως τουλάχιστο κάποιοι ανάμεσά μας δεν μένουν ανύποπτοι για την απώλεια του κέντρου βάρους καθώς πορευόμαστε προς το τέλος του αιώνα.

Άλκης Χαραλαμπίδης
Σημείωμα στον κατάλογο της έκθεσης που έγινε στην αίθουσα τέχνης Υάκινθος το 1983

Χρόνια τώρα προσπαθώ να εντρυφήσω στα μυστικά της τέχνης και να αποκρυπτογραφήσω την εικαστική γλώσσα. Ο αισθητικός ή ο ιστορικός της τέχνης δέχεται μια πρόσκληση και μια πρόκληση κάθε φορά που του ζητείται να αναλύσει ένα έργο τέχνης, τα σημεία αναφοράς του, η τοποθέτησή του, η αξιολόγησή του μέσα από ένα κώδικα «σημείων» όπως είναι το σχέδιο, η σύνθεση, το χρώμα, η φόρμα, το περιεχόμενο, όλα αυτά δηλαδή τα επίκτητα στοιχεία που απαιτούν μακρόχρονη άσκηση και παιδεία, και τα οποία βεβαίως για να γίνουν «τέχνη» προϋποθέτουν το ταλέντο.
Φανταστείτε την απορία και την έκπληξη του μελετητή που, αντιμέτωπος μ’ ένα εικαστικό έργο μεστό και ολοκληρωμένο, ανακαλύπτει πως δεν το βαρύνει καμιά ακαδημαϊκή θητεία και πως η αμεσότητα της επικοινωνίας του μ’ αυτό, η ακτινοβολία που εκπέμπει δεν οφείλονται σε επίκτητες λειτουργίες, αλλά σε μια καθαρά πρωτογενή λειτουργία ανθρώπου αυτοδίδακτου-τότε τα πράγματα μπερδεύονται περισσότερο. Γιατί φτάνει στο σημείο ν’ αμφισβητήσει την ιδιαιτερότητα της επίκτητης γνώσης αφού η εξαίρεση επαληθεύει για μια ακόμη φορά πως ο καλλιτέχνης δεν γίνεται αλλά γεννιέται.
Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο Γιώργος Χατζάκης που δουλεύει σιωπηλά, «εκτός των τειχών». Χωρίς να έχει κάνει σπουδές ζωγραφικής, αλλά χωρίς ν’ ανήκει στους «ναϊφ» ή στους «πριμητίφ» ζωγράφους μας δίνει έναν προβληματισμό κι ένα αποτέλεσμα που θα το ζήλευαν ακόμη και σπουδασμένοι συνάδελφοί του.
Ο Χατζάκης φαίνεται να έχει εκείνη την «ευλογία» που μετατρέπει τη λάσπη σε πηλό· φαίνεται να κουβαλάει σπέρματα από τη ζωγραφική της παλιάς Κρητικής αγιογραφικής σχολής, μια και οι ρίζες του είναι Κρητικές.
Η ζωγραφική του, ενώ ξεκινάει με τοπία (1965), γίνεται σύντομα ανθρωποκεντρική. Η ανθρώπινη μορφή -καθοριστικό στοιχείο της αρχαίας ελληνικής τέχνης και μεταρσιωμένη αργότερα στη βυζαντινή τέχνη μέσα από μια υπερβατική ατμόσφαιρα- θ’ αποτελέσει το βιωματικό στοιχείο που θα οριοθετήσει την πρώτη σειρά των έργων του της περιόδου 1979-1981, την οποία χαρακτηρίζουμε με τον γενικό τίτλο «Αγιογραφίες». Άγγελοι, εξανθρωπισμένες μορφές αγίων, ηρωοποιημένες μορφές της αρχαιότητας και της αναγέννησης σε μια ατμόσφαιρα που παραπέμπει στην ορφική μύηση και την ιερατική μυσταγωγία, πρωταγωνιστούν σ’ αυτή τη φάση της δουλειάς του. Παράλληλα, η τυχαία επαφή με τη ζωγραφική του Γιάννη Σπυρόπουλου, που τον συγκλονίζει από την πρώτη στιγμή, του «λύνει» τα χέρια. Ο Σπυρόπουλος τον ενθαρρύνει να συνεχίσει και υποσυνείδητα τον καθοδηγεί, για να φτάσει στο σημερινό αποτέλεσμα της δουλειάς του τους «Μάρτυρες».
Τα πρόσωπα αυτά, «σύγχρονοι ήρωες», αιχμαλωτίζουν από την πρώτη στιγμή τον θεατή, επιβάλλοντας άλλοτε μια κατανυκτική ατμόσφαιρα που αποπνέει αγιοσύνη και άλλοτε μια έκσταση που απορρέει από την ένταση που αναβλύζει από τις ηρωικές μορφές. Ξεπροβάλλουν μέσα από την αχλύ μιας χρονολογικά απροσδιόριστης και συγκεχυμένης ιστορικής περιόδου, ανθρωπόμορφες μαρτυρίες, ξεθωριασμένες από το χρόνο και τη διάβρωση του περιβάλλοντος και «καλλιγραφημένες» μέσα από μια εξπρεσσιονιστική γραφή μ’ ένα τελείως προσωπικό ύφος.
Απαλλαγμένος από το άγχος που επιβάλλουν οι κανόνες της ακαδημαϊκής παιδείας, φθάνει γρήγορα σ’ ένα αποτέλεσμα αξιοθαύμαστο, μια ζωγραφική που τα πρώτα της συμπτώματα είναι η ειλικρίνεια και η γνησιότητα.
Αυτό το έργο, που παρουσιάζει στην Αθήνα για πρώτη φορά σε ατομική έκθεση, η Αίθουσα Τέχνης Υάκινθος, μας υπόσχεται πολλά.

Νίκος Γρηγοράκης
Σημείωμα στον κατάλογο της έκθεσης που έγινε στην αίθουσα τέχνης Υάκινθος το 1983
Κηφισιά, Οκτώβρης 1983

Ένας γνήσιος, άδολος, αλλά και δαιμονικός αιρετικός ζωγράφος είναι ο Γιώργος Χατζάκης. Αλλά ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό της αίρεσής του κι από πού πηγάζει; Ο Χατζάκης γέννημα Κρητικό που η ζωή τον ανάγκασε να περνάει μεγάλο μέρος της ζωής του στη βόρεια Ελλάδα (ίσως κι αυτή η μετοίκηση να συνετέλεσε στον καθορισμό του στίγματός του) κουβαλάει μέσα του την ξακουστή κρητική αγιογραφία -σαν αφετηρία όμως, σαν προκαταρκτικό περίγραμμα της τέχνης του. Αλλά όπως σε κάποιες εκκλησιές κάπως απόμακρες και σε ξωκλήσια σκόρπια σε φαράγγια, δάση και σπηλιές συναντάμε αναπάντεχα το αιρετικό χέρι του αγιογράφου που ανήσυχο θέλει να συνταιριάξει την ορθόδοξη πίστη με τα μυστικιστικά ρεύματα της ανατολής ή να αναβιώσει μέσα από κείνην παμπάλαιες παγανιστικές λατρείες ή ακόμα ν’ αποτυπώσει στα πρόσωπα των αγίων τη δική του άποψη παραπλανώντας με γνώση και σιγουριά τους πιστούς, έτσι κι ο Χατζάκης «ξεγελάει» τον αμάθητο με τρόπο θαυμαστό.
Στις σκληρές, αυστηρές μορφές με τα φωτοστέφανα και τις φτερούγες που ζωγραφίζει τώρα, δεν μιλάει ο χριστιανισμός· το άλγος που κατά κύματα μαστιγώνει τα πρόσωπά του δεν δηλώνει κάποιο στάδιο δοκιμασίας που να αναζητεί τη λύτρωση. Εδώ μιλάμε για την οδυνηρότατη κατάβαση στους χώρους του συλλογικού ασυνείδητου, που κάποτε-κάποτε μερικούς από μας, μας επισκέπτεται στα όνειρά μας, όπου τα χρώματα περνούν απ’ το χειρουργικό κόκκινο στο χωμάτινο καφέ, από το κίτρινο του άπεφθου χρυσού στο φωτεινό πράσινο της παγίδευσης.
Μέσ’ απ’ το χώνεμα αυτών των χρωμάτων και των παραλλαγών τους αναδύονται ή χάνονται αχνές και αδρές μορφές της ανθρώπινης ψυχής, φιγούρες που αναζητούν αγωνιωδώς την υπαρξιακή τους υπόσταση και την πληρότητα καθώς ήδη έχουν αλλοτριωθεί από το κέλυφος της καθημερινότητας. Τα πρόσωπα αυτά, κατάστικτα από εσωτερικά και εξωτερικά χτυπήματα, πολλές φορές μοιάζουν αυτοβιαζόμενα, δεν αποζητούν την εξαϋλωση ή τον εξαγιασμό, αλλά ακριβώς το αντίθετο, τη γνώση της χωμάτινης ζωής τους μες στα εκατομμύρια χρόνια που έζησαν και που προσπαθούν να βρουν τι έχουν κληρονομήσει για να επανέλθουν κάποτε ακέραια στην επιφάνεια. Ο αγώνας τους ξεχύνεται απ’ τα μάτια τους, κάθε ίντσα του κορμιού τους κι η πιο ήρεμη μαζεύει κι εκτοξεύει το παίδευμα και την τυραννία για την καταβύθιση και την ανακάλυψη του αληθινού προσώπου. Μια ιλιγγιώδης κατάβαση που κλείνει μέσα της το καλό και το κακό και που επιζητεί συνεχώς να ξεπερνά και το καλό και το κακό, όπου η ζωή κι ο θάνατος είναι το ένα και το αυτό.
Πέραν αυτών, ο Χατζάκης που η έκθεσή του πέρασε σχεδόν απαρατήρητη από τη δημοσιότητα, θα μπορούσε να πει κανείς πως δίνει μια άλλη δύναμη στην αγιογραφία, πως ασκεί τη δική του δημιουργική μες απ’ τη ζωγραφική του κριτική γι’ αυτή την ένδοξη Βυζαντινή τέχνη κι ας μου επιτραπεί να τον παρομοιάσω – έτσι το φαντάζομαι γιατί δεν το ‘χω δει πουθενά- σαν τον πονηρό κι ιδιοφυή αιρετικό καλλιτέχνη που δεν βρήκε καλύτερο τόπο εργασίας από τις Χριστιανικές κατακόμβες των πρώτων μετά Χριστόν αιώνων, όπου μεσ’ από τις αγιογραφίες που ήταν υποχρεωμένος να ζωγραφίζει πέρναγε τον δικό του,-γιατί όχι με τα τότε και τα ακόμα και τώρα δεδομένα -, «βλάσφημο», ηφαιστειακό του κόσμο.

Γιώργος Καραβασίλης
Ποιητής
Περιοδικό «το Δέντρο» τ. 4-5 Ιανουάριος-Μάρτιος 1984

Για τον βαθμό και τον τρόπο ανάγνωσης και δημιουργικής υπέρβασης ορισμένων παραδοσιακών προτύπων, έχουν γραφεί κατά καιρούς πολλά. Σήμερα το ζήτημα επικεντρώνεται στο μέτρο που αυτό το λεξιλόγιο, στοιχειακά αποδομημένο κι ανασυγκροτημένο, ενδέχεται να συναρτήσει δρόμους εκφοράς προσωπικών καταθέσεων και δημιουργικής προτροπής, προκειμένου αυτοί οι δρόμοι να οδηγήσουν τον καλλιτέχνη μέσα από μια λειτουργική συνάφεια να μορφώσει τύπους διασυνδεομένων συνειρμών, επαναπροσδιορίζοντας τους νέους κώδικες σημάνσεων του καλλιτεχνικού έργου.
Το θεματολόγιο του Γ. Χατζάκη περιλαμβάνει πρόσωπα και τοπία, που φέρουν έκτυπες τις μαρτυρίες μιας περιπέτειας, μιας φθοράς κι εξαλλαγής, ενός πολύμοχθου βασάνου.
Ιδιαίτερα τα πρόσωπά του, ταυτοσημαίνονται ως αγιοποιημένες μαρτυρικές μορφές, από τον τρόπο της μορφοπλαστικής τους διαπραγμάτευσης. Ο πόνος σ’ αυτά δεν έχει απλώς προσγραφεί με τα εξπρεσιονιστικά του χαρακτηριστικά, έχει στοιχειοθετηθεί με σχέσεις αναφοράς σε κάποια παραδοσιακά βυζαντινά πρότυπα. Οι μορφές συνθετικά έκκεντρα προβεβλημένες, συνείρουν τρόπους ανάδυσης από το φόντο τους, τόσο της Κρητικής μεταβυζαντινής αγιογραφίας, όσο των Καράτσι και Καραβάτζιο. Οι χρωματικοί τόνοι του φόντου (σιέννες, όμπρες, ώχρες) με τον σπατουλαρισμένα επιπεδικό τρόπο της πινελιάς, φορτίζουν βιωματικά αυτά τα πρότυπα που τείνουν εκφραστικά να μνημειώσουν τα μαρτύριά τους οριοθετώντας τον ζωτικό τους χώρο.
Οι μορφές αναδύονται μέσα από το βάθος του πίνακα το οποίο συνεχώς τις επανατροφοδοτεί δυναμικά, προκειμένου ο καλλιτέχνης να διακριβώσει τις σχέσεις ανάμεσα στο αποκαλυπτόμενο στιγμιαίο γεγονός και στην χρονική υπέρβασή του. Έτσι ο χώρος που ενεργητικά υποβάλλει αυτή την μορφοδοτική δυνατότητα υπαλλάσσεται με τον χρόνο. Ένα χρόνο συναίρεσης παραδοσιακών μορφωμάτων που υποσυνείδητα διαλανθάνει, αλλά πάντα υποφώσκει τροφοδοτώντας με συνειρμούς πιστομένων πράξεων και μαρτυρημένων καταθέσεων αυτές τις μεγαλόπρεπα τραγικές φιγούρες, που υποβάλλουν τον θεατή.
Έτσι ο αφαιρετικά εξπρεσιονιστικός τρόπος που επιλέγει ο Χατζάκης προκειμένου να συνοψίσει τις περιφερικές φορτίσεις και να φυγοκεντρίσει το πάθος και την ένταση των μορφών με αμεσότητα κι ενάργεια, είναι ένας τρόπος με τον οποίο εκφράζει τα ελεγχόμενα συναισθήματά του μέσα από τα οποία οργανώνει την προβληματική του στοχασμού του.
Το διώνυμο μορφής-δομής αντιστοιχεί στην πλαστικότητα των χρωματικών αντιστίξεων και των συμμετριών των επιπέδων της σύνθεσης. Η τελευταία ακολουθεί αφηγηματικά την διαγώνια ή κατακόρυφη διάρθρωση διαπλέκοντας τα επίπεδα βάθους και επιφανείας.
Οι μάρτυρες-θύματα που δρασκελίζουν την ιστορία και τον μύθο, θυμίζοντας τρώσεις ψυχών και σωμάτων, προφητικά προκαλούν ερωτήματα γύρω από την πανανθρώπινη μοίρα της απώλειας, η οποία συνειδητά στελεχώνει τις παραμέτρους ενός ευρύτερου κέρδους της επίγνωσης της μνημικής λειτουργίας.
Στα τοπία του Γ. Χατζάκη συναντά κανείς παρεμφερείς διαπραγματεύσεις σχετικά με τον χώρο του. Μέσα από μια καθολικότερα σκοτεινή επιφάνεια, στην οποία υποπτεύεται ο θεατής αναμοχλεύσεις και ζυμώσεις της μορφοχρωματικής ύλης, ο χώρος διαστέλλεται με εκρηκτική λαμπρότητα προκειμένου να εκφράσει φασματικά μια «εν γενέσει» λειτουργία. Πρόκειται για την λειτουργία της αποδόμησης κι ανασυγκρότησης της χρωματικής μάζας, η οποία διαμορφώνει τις προϋποθέσεις της δημιουργικής αποκάλυψης και προβολικής λειτουργίας της συμπεριφοράς της φόρμας. Μιας φόρμας που την υποψιάζεται να γεννιέται διαλυόμενη και μεταστοιχειωμένη, με ανοιχτές τις διασυνδέσεις για τις νέες μορφοτροπικές φορτίσεις των συνειρμών.

Αθηνά Σχινά
Από τον κατάλογο της έκθεσης στη γκαλερί Αντήνωρ το 1985

Το έργο του Γιώργου Χατζάκη, τουλάχιστον όπως το είδαμε πρόσφατα στη γκαλερί Αντήνωρ είναι ανθρωποκεντρικό. Η ανθρώπινη μορφή κυριαρχεί στη θεματογραφία του και το στοιχείο αυτό υπερέχει αριθμητικά σε σχέση με το υπόλοιπο έργο.
Στα τοπία, δοσμένα με τα ίδια χρώματα και την ίδια εξπρεσσιονιστική γραφή παρατηρούμε κάποια έλλειψη που δεν μπορεί να είναι άσχετη, με την απουσία της ανθρώπινης μορφής τόσο έντονης στα άλλα του έργα όπου η σχέση των μορφοπλαστικών στοιχείων μεταξύ τους, η αποσπασματικοποίηση των μορφών και η διακριτική παρουσία των άϋλων δυνάμεων συνθέτουν έναν υπερβατικό χώρο. Εδώ ο καλλιτέχνης εκφράζεται μέσα από συλλογικά ή ατομικά βιώματα, τη μνήμη, την ιστορία, τη θρησκεία, τον πόνο και τη μοναξιά, ενώ ο θεατής δεν δυσκολεύεται να αναγνωρίσει και ορισμένα πρότυπα : οι μορφές αναδύονται από το φόντο του πίνακα και ξαναβυθίζονται σ’ αυτό ενώ το Βυζάντιο και οι άγγελοί του « παρακολουθούν» άγρυπνα. Κάποτε οι άγιοι «δανείζουν» και το φωτοστέφανό τους για να ταυτιστούν τελείως με τον άνθρωπο. Το δραματικό στοιχείο τονίζεται ιδιαίτερα στο ήθος των νέων μαρτύρων των κάθε λογής διωγμών.
Η θεματική «στενότητα» δεν εμποδίζει την ανανέωση, στην προσέγγιση του ίδιου θέματος που προέρχεται από μια εσωτερική διεργασία και την πολυσημία της ανθρώπινης ύπαρξης. Η ομοιότητα που υπάρχει είναι φαινομενική : Οι μορφές δεν είναι ίδιες αλλά συναιρούνται σε μία : Τον Άνθρωπο – ο Γιώργος Χατζάκης ξεπερνάει τη σάρκα, τη φυλακή του πνεύματος και στοχεύει στην ψυχή.
Σε μια προσπάθεια διείσδυσης στο βάθος του ανθρώπινου δράματος κοιτάζει κατάματα τους μάρτυρές του προκαλώντας και τα δικά τους βλέμματα. Ο Γ.Χ. εικονίζει τους αγγέλους τους με ζεστή ανθρώπινη ύλη και τους ανθρώπους του με πνεύμα και με φως.

Βιβή Βασιλοπούλου
Από το περιοδικό ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ, τ. 42, 1985

Τα θέματα που μεταφέρει ο Μυταράς στα έργα του προέρχονται από την αρχαία ελληνική τέχνη. Ο Γ. Χατζάκης, χωρίς να βρίσκεται σε διαμετρικά αντίθετη θέση, αντλεί ιδέες και μορφικά ευρήματα από τον κόσμο των βυζαντινών και μεταβυζαντινών φορητών εικόνων και τοιχογραφιών. Τα ερεθίσματά του συνδέονται, ως ένα βαθμό, με την ατμόσφαιρα των παλιών εκκλησιών. Όμως η διαδικασία της φθοράς που υφίστανται οι μορφές του ξεκινά από καθαρά προσωπικά βιώματα. Τα κόκκινά του θυμίζουν ανοιχτές πληγές, τα κίτρινά του είναι αρρωστημένα, τα πράσινα υποτονικά. Οι «Άγιοι» σε μια πρώτη φάση και οι «Μάρτυρές» του (Πίν. 190.1-2) στη συνέχεια, συχνά με φτερά στους ώμους, με δόρυ στο χέρι και φωτοστέφανο στο κεφάλι, είναι μορφές μνημειακές που μαρτυρούν τη αληθεία αλλά ταυτόχρονα και βασανίζονται· πιστεύουν και σκέφτονται. Τα πρόσωπά τους είναι περίλυπα, καμιά φορά από αξιοπρέπεια αγριεμένα. Όπως γράφει ο Γιάννης Ρίτσος «δεν ξέρεις αν είναι αρχαίοι άγιοι του Χριστιανισμού ή σύγχρονοι άγιοι, εργάτες και αγρότες, μαρτυρικοί και οργισμένοι, των μεγάλων και καθημερινών απελευθερωτικών αγώνων». Ο περίγυρός τους είναι χώρος αφηρημένος, που όμως κάθε άλλο παρά υποβάλλει την αίσθηση της μακαριότητας του θείου. Έχει μεταβληθεί σ’ ένα πεδίο συγκρούσεων, εκρήξεων, φθοροποιού αγωνίας, όπου η εξπρεσιονιστική ένταση συνδυάζεται με την καθολικότητα της αφαίρεσης.

Άλκης Χαραλαμπίδης
Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Αρχαιοελληνικά Θέματα στη Σύγχρονη Ελληνική Ζωγραφική
ΑΜΗΤΟΣ
Τιμητικός τόμος για τον Μανόλη Ανδρόνικο, τ. β σελ. 939
Έκδοση : Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 1987

Η δουλειά του Γιώργου Χατζάκη που εκτίθεται στην γκαλερί Αντήνωρ μέχρι τις 26 Νοεμβρίου συνδυάζει, όπως και παλιά, στοιχεία απ’ τη βυζαντινή τέχνη και απ’ την ζωγραφική του παραστατικού εξπρεσιονισμού. Μια σειρά μικροδιάστατων έργων στέκουν τώρα σαν συνδετικός κρίκος των αναζητήσεων του καλλιτέχνη, σαν οδηγός απ’ το παρελθόν στο παρόν. Απεικονίζει ένα μόνο ανθρώπινο πρόσωπο περιτριγυρισμένο από χρυσό φόντο θυμίζοντας έτσι βυζαντινές εικόνες.
Απ’ αυτή τη σειρά πήγε ο Χατζάκης πιο πέρα. Στα πρόσφατα έργα του πρωτοστατούν δύο μορφές, ζωγραφισμένες εξπρεσιονιστικά, παραμορφωμένες, γεμάτες αγωνία, πίκρα και πόνο απ’ τη ζωή. Η μορφή ενός Αγίου με χρυσό φωτοστέφανο ή ενός αρχαίου ήρωα, αντιπαραθέτεται με το πρόσωπο του σύγχρονου άντρα. Εξαγιασμός και ταυτόχρονη προσωποποίηση του τελευταίου, όπως και ταύτιση του παλιού με τον σύγχρονο καθημερινό μάρτυρα. Ταξίδι μέσα στον χρόνο και υπαρξιακό δράμα για τις αξίες και τα πιστεύω μιας ιδανικότερης ζωής.
Μεταφυσική είναι η τέχνη του Χατζάκη. Σκούρα χρώματα που προμηνύουν θάνατο και το βυζαντινό χρυσό που στέκει σαν αιωνιότητα και άρα σαν σύμβολο παντοτινής ζωής. Κόκκινες γραμμές που ενώνουν τις φιγούρες μέσα στον ίδιο πίνακα, που φέρνουν κοντά τις πεθαμένες με τις ζωντανές ψυχές.
Η χειρονομιακή γραφή, μια γραφή που η ματιέρα της θυμίζει τη ζωγραφική του Γιάννη Σπυρόπουλου, ελευθέρωσε την έκφραση και το βαθύτερο «είναι» του καλλιτέχνη. Η ίδια αυτή γραφή δείχνει τους βαθύτερους στοχασμούς του, την προσωπική του φοβία και αγωνία για τον σύγχρονο κόσμο, ένα κόσμο γεμάτο εχθρικές απειλές.
Μέσα στη ιστορία της τέχνης, η αυτοπροσωπογραφία του ζωγράφου στο πρόσωπο του θεϊκού και πονεμένου, αδικημένου Χριστού αποτελεί φαινόμενο σύνηθες. Ο Χατζάκης δίχως ν’ ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο, έφτασε σ’ ένα πανομοιότυπο αποτέλεσμα. Θρησκευτικός μάρτυρας, μυθολογικός ή ηρωικός μαχητής βρίσκονται πάντα στο επίκεντρο του έργου του. Στο σύγχρονο πρόσωπο του άντρα υπάρχει αυτοπροβολή, αυτοπροβολή αισθήσεων, συναισθημάτων, συνείδησης και αξιών του ίδιου του καλλιτέχνη. Υπάρχει και μια πρόκληση στον θεατή. Πρόκληση να αναρωτηθεί για τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε, και πρόκληση για αυτοσυγκέντρωση όπως και πρόταση για ένα ταξίδι διαχρονικό, για μια απέραντη και γνήσια εξαγιασμένη φυγή.

Μπία Παπαδοπούλου
(από τη στήλη Εικαστικά της εφημερίδας Ακρόπολις, 20 Νοεμβρίου 1988)

Ο Χατζάκης συνεχίζει την περιπλάνησή του στον κόσμο των μορφών και το διάλογό του με το παρόν και τους μύθους του παρελθόντος. Δεν πρόκειται για ζωγραφική διακοσμητική, αλλά για εικονογραφία της σκέψης ενός δημιουργού που ακατάπαυστα σκέφτεται και μορφοποιεί τους στοχασμούς του.
Από τα πρώτα του έργα ως τα τελευταία, διακρίνεται η πορεία ενός μοναχικού ανθρώπου που βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στη γνώση και στον πόνο. Μετά τις πρώτες σπαραχτικές καταγραφές της πραγματικότητας –ανθρώπων και τοπίου- αρχίζει το διάλογο με τους ήρωες του θρησκευτικού μύθου –αγίους, αγγέλους, μάρτυρες- που αν και κρατούν ακόμη τα παλιά διακριτικά της εξουσίας τους, είναι ωστόσο «νεκροί» και δεν μπορούν να απαντήσουν στην απορία και την κραυγή του πόνου, ούτε να ελαφρύνουν τα ανθρώπινα πάθη. Η φθορά των συμβόλων και ο χαμός της ομορφιάς, της νιότης και της ζωής, οδηγούν στη βαθιά απόγνωση.
Ο εφιάλτης ενός πυρηνικού πολέμου με τις τρομαχτικές του συνέπειες, οι πόλεμοι, ο θάνατος εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο από την πείνα, η καταστροφή του περιβάλλοντος, προαναγγέλλουν ένα μέλλον δυσοίωνο και φέρνουν σε απόγνωση το σημερινό άνθρωπο που νιώθει ανασφαλής όσο ποτέ άλλοτε κυνηγώντας αυτό το <<άλλοτε>>· ο δημιουργός πραγματοποιεί με την τελευταία δουλειά του, ένα φανταστικό ταξίδι στο χρόνο και στρέφεται στο παρελθόν, τότε που ακόμα δεν διαφαίνονταν οι σημερινοί τρομαχτικοί κίνδυνοι. Εκεί συναντά τις ωραίες μορφές των αρχαίων αναγλύφων και των θρησκευτικών ηρώων.
Έτσι, αρχαίοι ήρωες, βυζαντινοί άγιοι και άγγελοι, συνυπάρχουν σ’ ένα σχήμα αντιπαράθεσης με σύγχρονα πρόσωπα· νιώθεις μια σχέση διαλεκτική και αμφίδρομη, μια αλληλεπίδραση και αλληλοφόρτιση. Το παράλογο παιχνίδι της ζωής και του θανάτου παίζεται σ’ ένα χώρο σκοτεινό, αδιάγνωστο και ανησυχητικό, με ανεξακρίβωτα σχήματα ή σύμβολα, γράμματα ή αριθμούς, που κρατούν το μυστικό τους νόημα. Οι λίγες κόκκινες γραμμές που χαράζουν τα μουντά χρώματα ή περιβάλλουν σαν πλαίσιο τις συνθέσεις, μπορεί να είναι η ζωή ή το τίμημά της, το αίμα του μαρτυρίου. Ο κατακερματισμός και η φθορά στα πρόσωπα του σύγχρονου δράματος, μαρτυρούν την ένταση των συναισθημάτων και την υλική και πνευματική διάβρωση. Κάποτε ο περιβάλλων χώρος –όχι η μορφή- μόνον αυτός μεταβάλλεται. Το ακαθόριστο και ακατάληπτο γίνεται υπερχρονικό και άφθαρτο με τη χρήση του χρυσού, που κρατά κι εδώ όλη τη λειτουργικότητα που έχει κερδίσει ως σύμβολο του υπερβατικού και του αιώνιου, κυρίως στη βυζαντινή τέχνη. Ο σπαραγμός και η θυσία έχουν για αντίκρισμα την αιωνιότητα.
Σ’ αυτό το χώρο του σπαραγμού και της φθοράς που περιφέρεται κανείς σαν τον Οιδίποδα του αρχαίου μύθου και της τραγωδίας, έκπληκτος και διαποτισμένος από τη γεύση της καταστροφής και τη σκιά του θανάτου, απουσιάζει η γυναικεία μορφή. Δεν έχει θέση η γυναικεία παρουσία που από τη φύση της είναι κατάφαση στη ζωή, γιατί είναι ο φορέας της ζωής.
Στα έργα της τέχνης ενυπάρχουν τα όνειρα, οι πράξεις, οι επιθυμίες, οι αγώνες των ανθρώπων. Το πάθος του Χατζάκη για τον άνθρωπο εκφράζεται με την επιμονή του στην πολλαπλή ανάγνωση της ανθρώπινης μορφής και στην καταγραφή των δυνάμεων που απειλούν το ύψιστο αγαθό, τη ζωή. Και για να γίνει πιο κατανοητός και πιο πειστικός χρησιμοποιεί το μύθο που είναι έκφραση της συλλογικής μνήμης και αποτελεί έναν ελλειπτικό κώδικα επικοινωνίας. Έτσι η μνήμη τρέφει γόνιμα την έμπνευση και ορθώνεται ενάντια στη λήθη.

Ευθυμία Γεωργιάδου-Κούντουρα
Λέκτωρ Ιστορίας της Τέχνης του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Από τον κατάλογο της έκθεσης στη γκαλλερί Αντήνωρ το 1988

Είναι δύσκολο και επικίνδυνο συγχρόνως να επιχειρεί ο ιστορικός της τέχνης τη μεταγραφή αρχών του οπτικού κώδικα σε γραπτό λόγο. Γιατί, καθώς η ζωγραφική είναι ενστικτώδης ενέργεια και η ερμηνεία των ενστίκτων είναι προβληματική, η συζήτηση για τη ζωγραφική καταλήγει σε αδιέξοδο. Ο Marcel Duchamp υπογραμμίζει : «Στη δημιουργική του δραστηριότητα ο καλλιτέχνης προχωράει από την πρόθεση στην πραγματοποίηση με μια αλυσίδα από εντελώς υποκειμενικές αντιδράσεις. Ο αγώνας του για την πραγματοποίηση του έργου είναι μια σειρά από προσπάθειες, πόνους, ικανοποιήσεις, απορρίψεις, αποφάσεις, οι οποίες δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι τελείως συνειδητές, τουλάχιστον στο αισθητικό επίπεδο… Όταν δουλεύει, όλες του οι αποφάσεις στηρίζονται αποκλειστικά στη διαίσθηση και δε γίνεται να μεταφερθούν σε μια προφορική ή γραπτή ψυχανάλυση, δε γίνεται καν να υπάρξουν στη σκέψη του…» (αναφέρεται στο βιβλίο του David Silvester (μτφρ. Σπ. Παντελάκης), Η ωμότητα των πραγμάτων-Συζητήσεις με τον Francis Bacon, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1988 σ. 104-105).
Παρόλες όμως τις αναστολές, επειδή ο λόγος, γραπτός ή προφορικός, έχει καθιερωθεί ως ο συνηθέστερος κώδικας επικοινωνίας, θα τολμήσω και πάλι να εκφραστώ με λέξεις για τις εικόνες του Χατζάκη, αφού προηγουμένως επισημάνω δύο στοιχεία.
Το πρώτο σχετίζεται με το πρόβλημα της ερμηνείας των έργων που πηγάζει από τις εξαιρετικά πολύπλοκες διεργασίες παραγωγής τους : «Το έργο τέχνης δεν είναι καθρέφτης που αντανακλά την πραγματικότητα. Είναι μια κατασκευή που χρησιμοποιεί σημαίνοντα στοιχεία από την πραγματικότητα έτσι ώστε η σύνθεσή τους να παραπέμπει σε αναγνωρίσιμους κώδικες επικοινωνίας. Η σημερινή προσέγγιση του έργου τέχνης μέσα από την οπτική της ψυχανάλυσης, της σημειολογίας και της κοινωνιολογίας αναδεικνύει την πολυπλοκότητα των καλλιτεχνικών κωδίκων και επιτρέπει την ανάγνωση των στοιχείων που συνθέτουν ένα έργο, ως πολύ περισσότερο από το άθροισμά τους» (Χρ. Ιγγλέση-Έφη Αβδελά, ‘’Φεμινιστικές προσεγγίσεις στην Ιστορία της Τέχνης’’, περ. Δίνη, 5, 1989, σ.75. Ο ορισμός είναι της Elaine Showalter, ‘’Feminist Criticism, Randam Hall and Cousor, Νέα Υόρκη 1985).
Το δεύτερο στοιχείο που σημαδεύει τη συγγραφή αυτού του σημειώματος είναι η ζωγραφική και οι σκέψεις του πρόσφατα χαμένου Francis Bacon, οι οποίες σημασιοδοτούν το διάλογό μου με τα έργα του Γιώργου Χατζάκη.
Συχνά ανακαλύπτω με έκπληξη ότι απόψεις του Bacon, ίσως εξαιτίας μιας εκλεκτικής συγγένειας, σχολιάζουν με τον καταλληλότερο τρόπο τη ζωγραφική του Χατζάκη: Αν αγαπάς πολύ τη ζωή, τότε η σκιά της, δηλ. ο θάνατος, σε ακολουθεί πάντα. Δεν είναι παρά η αντίθετη πλευρά του νομίσματος» (David Silvester,ό.π., σ. 78. σχετικά με τον Bacon βλ. επίσης ‘’Ένας δημιουργός εικόνων-Φράνσις Μπέικον’’, Ο ιός της Κυριακής στο Ε της Ελευθεροτυπίας, 17 Μαϊου’92). Η εμμονή του Χατζάκη στη ζωή εκφράζεται με την κυρίαρχη παρουσία στο έργο του της ανθρώπινης μορφής. Κατά καιρούς, βέβαια, πειραματίζεται σε ένα ιδιόμορφο είδος τοπιογραφίας που και αυτό όμως αντανακλά, έστω και αρνητικά την ανθρώπινη παρουσία.
Η εικονογραφική αφετηρία της ζωγραφικής του Χατζάκη ανιχνεύεται στην τέχνη του παρελθόντος, σε επιτύμβια ανάγλυφα της κλασικής Αρχαιότητας, σε μεγάλες θρησκευτικές συνθέσεις του Βυζαντίου και των χρόνων της Τουρκοκρατίας, αλλά η μεταγραφή τους από τον καλλιτέχνη δημιουργεί νέες εικόνες που δεν έχουν παρά δυσδιάκριτη σχέση με τα αρχικά τους πρότυπα. Αρχαίοι ήρωες και βυζαντινοί άγιοι συνυπάρχουν με σύγχρονους αγωνιστές άφθαστων ιδανικών και όλοι μαζί, με τα διάσημα της υπερκόσμιας ομορφιάς τους, της αγιοσύνης και του μαρτυρίου τους, απαρτίζουν έναν τραγικό χορό μαρτύρων των οποίων η θυσία δεν άλλαξε τη μοίρα του κόσμου.
Αν ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί γνωστούς εικονογραφικούς κώδικες είναι γιατί με τη βοήθεια της ιστορικής και αισθητικής μνήμης αναπτύσσει πολυσήμαντους μηχανισμούς καταγραφής των προσωπικών του βιωμάτων και σχολιασμού της σύγχρονης πραγματικότητας. Συνηθίζει να δουλεύει σε σειρές – Κορμοί, Αγιογραφίες, Νεομάρτυρες – γιατί είναι δύσκολο να συμπυκνώσει σε μια και μόνο εικόνα όλες τις εικόνες που θέλει να φτιάξει· έτσι η μια εικόνα δίπλα στην άλλη εκφράζει πληρέστερα ό,τι επιδιώκει.
Στην τελευταία του σειρά, που ο ίδιος ονομάζει Ανθρωπο-γραφίες εφαρμόζει μια ιδιότυπη τεχνική, η οποία συνίσταται στην αποτύπωση μορφών πάνω στο μουσαμά όταν αυτός πιέζεται πάνω σε ανάγλυφη πλάκα όπου υπάρχουν έκτυπες οι μορφές. Η αίσθηση του αντίστροφου αυτού ‘’χαρακτικού’’ ενισχύεται από την κυρίαρχη αντίθεση άσπρου-μαύρου.
Το σύνολο των τυπολογικών και μορφολογικών στοιχείων του πίνακα επιδέχεται και μια δεύτερη ανάγνωση, με έντονα συμβολικό χαρακτήρα. Οι ανθρώπινες μορφές που συνωστίζονται σχεδόν πανομοιότυπες η μια δίπλα στην άλλη με την επανάληψή τους πείθουν για τη διάρκεια και τη επιβίωση του ανθρωπίνου γένους. Η απουσία όμως χρώματος είναι και η απουσία της χαράς, της ελπίδας, ενώ τα ελάχιστα κόκκινα λειτουργούν σαν αιμάτινες διαδρομές ζωής και θανάτου ταυτόχρονα. Η ζοφερή ατμόσφαιρα και η μετεωριζόμενη ανησυχία επιτείνεται από το πλαίσιο που όταν παραμένει λευκό συντελεί στο να αιωρείται αισθητικά η παράσταση στο κενό και όταν παίρνει το χρώμα του βαθυπράσινου ή μαύρου –ανάμνηση του κυπαρισσιού των νεκροταφείων- μεταβάλλεται σε σκιά θανάτου.
Ο πίνακας παίρνει τη μορφή παλίμψηστου, μιας παλιωμένης εικόνας που οι μεταγενέστεροι έξυσαν και ξαναχρησιμοποίησαν, αφήνοντας, πάνω στα παλιά, τα δικά τους μηνύματα. Πάνω στην επιφάνεια εμφανίζονται γράμματα που δε σχηματίζουν λέξεις, αποσπάσματα από κείμενα χωρίς νόημα, αριθμοί που δεν έχουν σχέση μεταξύ τους, γνώση χωρίς περιεχόμενο που καθιστά αδύνατη την επικοινωνία· τα βέλη κρατούν την αμφίσημη έννοια να κατευθύνουν και να πληγώνουν και οι κυματοειδείς γραμμές τέμνουν ή ενώνουν διαφορετικά στοιχεία. Το τυχαίο είναι αναπάντεχο αλλά και καθοριστικό, ενώ μια ακατανόητη και παράλογη δύναμη εξουσιάζει και κατευθύνει τον άνθρωπο πέρα από τη βούλησή του.
Τα στοιχεία, λοιπόν, που συνθέτουν τη ζωή: το τυχαίο, το παράλογο, η φθορά, συνιστούν το βασικό και θεμελιακό ζητούμενο της ζωγραφικής του Χατζάκη. Επιμένει ιδιαίτερα στη φθορά που παίρνει τη μορφή αναπότρεπτης μοίρας. Η φθορά της ζωγραφικής ύλης είναι η φθορά ιδανικών, η διάλυση αξιών και συμβόλων άλλων εποχών καταξιωμένων στη συνείδηση του καλλιτέχνη. Τώρα που η Ειρήνη, η Δικαιοσύνη και η Ελευθερία είναι λέξεις κενές και καταστροφές απρόβλεπτες από τα πυρηνικά όπλα και τη μόλυνση του περιβάλλοντος απειλούν εφιαλτικά τον άνθρωπο, ο Χατζάκης καταφεύγει σε άλλους κόσμους και εποχές όπου δεν υπήρχαν αυτοί οι κίνδυνοι και τους θεωρεί ως τον απολεσθέντα παράδεισο.
Στα τέλη του 20ου αι. ο καλλιτέχνης με το έργο του παίζει το ρόλο του πνευματικού διαμεσολαβητή, ο οποίος αναζητεί το δρόμο για την κάθαρση μέσα από τον λαβύρινθο που βρίσκεται πέραν του χρόνου και του χώρου τούτου. Και πάλι κατά τον Bacon, «δεν εικονογραφεί την πραγματικότητα, αλλά δημιουργεί εικόνες που είναι συμπύκνωση της πραγματικότητας και στενογράφημα της αίσθησης».

Ιούνιος 1992

Ευθυμία Γεωργιάδου-Κούντουρα
Επ. καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης
Στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης
Από τον κατάλογο της έκθεσης που έγινε στο Καλλιτεχνικό Πνευματικό κέντρο «ΩΡΑ» το 1992

Ευθυμία Γεωργιάδου-Κούντουρα
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Από τον κατάλογο της έκθεσης στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Θεσσαλονίκης τον Δεκέμβριο του 1994

Φιλήμων Χατζής
Ιστορικός Τέχνης
(Εφημερίδα «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ», 6-12-1994)